Borsada Emir Tipleri, borsa yatırımı kadar önemlidir. Borsa yatırımlarında başarılı olmanın en önemli unsurlarından biri, piyasada farklı emir tiplerini etkili bir şekilde kullanabilmektir. Hisse senedi alım ve satımlarında çeşitli emir tiplerini anlamak, yatırımcılara risklerini kontrol etme, daha iyi fiyatlardan işlem yapma ve stratejik hedeflerine ulaşma imkanı sunar. Limit emirden piyasa emrine, durdurma emirlerinden iz süren emirlere kadar farklı emir tipleri, yatırımcıların piyasa dalgalanmalarına karşı hazırlıklı olmasını sağlar. Bu makalede, borsada işlem yaparken kullanılabilecek temel emir tiplerini ve her birinin avantajlarını ele alacağız.
Borsada Emir Tipleri
Limit Fiyatlı Emirler (LFE)
Fiyatın ve miktarın belirtildiği emirlerdir. Emrin gerçekleşmeyen bölümü işlem görmedikçe Sistemde pasif olarak geçerlilik süresi sonuna kadar (KİE olarak girilmediği sürece) bekletilir.
Piyasa Emirleri (Market Order)
Fiyat olmaksızın sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Emir miktarı karşılanana kadar karşı taraftaki en iyi fiyatlı emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Bu emir tipi, sadece KİE olarak girilebildiğinden karşı tarafta eşleşecek emir kalmadığında emrin kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir, pasife yazılmaz.
Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasa emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasa emirleri seansın sürekli işlem veya takip eden tek fiyat bölümüne aktarılmaz, iptal edilir. Pay bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Bu tutar en son işlem fiyatı üzerinden hesaplanır. Son işlem fiyatı yoksa bir önceki kapanış fiyatına bakılır. Her ikisinin de olmadığı durumda manuel olarak Borsa tarafından girilen bir fiyat varsa ona bakılır yoksa işlem olana kadar sistem tarafından piyasa emri girilmesine izin verilmez.
Piyasadan Limite Emirler (Market To Limit Order)
Piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). Pay bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Bu tutar piyasa emirlerinde olduğu gibi belirlenir.
Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasadan limite emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasadan limite emirleri sürekli işlem aşamasına geçerken gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). İlgili açılış, kapanış ve tek fiyat bölümünde fiyat oluşmaması hâlinde veya seansın sürekli işlem bölümünde girildikleri anda hiç işleme dönüşmemiş olmaları hâlinde piyasadan limite emir iptal edilir.
Dengeleyici Emirler (Imbalance Orders)
Açılış ve kapanış seansları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba katılmayan ancak belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerdir. Bu tip emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilirler.
Kısmi Görünme Koşullu Emirler
Limit fiyatlı emirler, kısmi görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal edilinceye kadar devam eder. Emrin görünen miktarı ile toplam miktarı arasındaki oran asgari % 20 olabilir. Bu oran, kısmi görünme koşullu emrin girişi ya da değiştirilmesi sırasında emrin görünen miktarının emrin toplam miktarına oranının asgari seviyesidir.
Kotasyon Emirleri
Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir.
Orta Nokta (Mid-Point) Emirleri
Orta Nokta (Mid-Point) emri, normal emir defterine kıyasla daha büyük miktarlı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine imkân sağlayan ve piyasa katılımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emir türüdür. Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır. Orta Nokta emirlerinin değeri, asgari 100.000 TL, azami 30 milyon TL olabilir. Ancak kısmi işlem görme durumunda, kalan kısım asgari sınırın altına düşse bile emrin kalan miktarında değişiklik yapılmadığı sürece bu kısıt aranmaz.
Emirler sürekli olarak otomatik eşleşmeye tabidir ve normal emir defterinde bekleyen en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin fiyatlarının aritmetik ortalaması ile fiyatlanır, ayrı ve kapalı bir emir defterinde işlem görür.
İşlem gerçekleşmesinin ardından miktar bilgisi piyasaya gönderilir, işlemin miktarı ve hacmi ilgili sıranın miktar ve hacmine dâhil edilir. BISTECH Sistemine geçişte devreye alınmamış, daha sonra 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır.
Orta Nokta (Mid-Point) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.
Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF) Emirleri
Gün sonunda ilgili sırada oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı referans alarak işlem gerçekleştirilmesine imkân veren yeni bir emir/işlem türüdür. Bu tür emir ve işlemler AOF’den emirler / işlemler olarak adlandırılmaktadır. Bir payın sırasında gün sonunda oluşacak AOF baz alınarak, ya bu fiyat üzerinden ya da bu fiyata belirli bir sayıda fiyat adımı uzaklıkta fiyatlar ile gün içerisinde işlem yapılır. Bu yolla:
* Gün sonu oluşacak AOF’den işlemlerin gerçekleşmesine imkân tanımanın yanı sıra,
* İşlem günü sonunda pay sırasında oluşacak “AOF ± Borsa tarafından belirlenecek sayıda fiyat adımı” seviyesinden gün içinde işlem yapma imkânı sağlanır.
* Merkezi emir defterinden ayrı bir sırada işlem görürler (Örneğin ABCDE.AOF sırasında).
* İşlem gerçekleşmesinin ardından piyasaya bilgi verilmez ancak işlem bilgileri Günlük Bültende yer alır.
Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum miktar kontrolü yapılır. AOF (Trade at Reference – TAR) emirlerin içereceği miktarın yapılan düzenleme uyarınca minimum 100.000 lot maksimum 10 milyon lot olması gerekir.
Bu emir türü 30/09/2016 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
AOF’den (TAR) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.
Açığa Satış Emirleri
Açığa satış emri, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satışına ilişkin verilen emir tipidir. Açığa satış emirleri, SPK ve Borsa düzenlemeleri uyarınca yapılan açığa satış işlemlerine ilişkin emirlerdir. Bu emirlerde SPK ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen fiyat sınırlamalarına uyulur.
EMİRLERİN GEÇERLİLİK SÜRESİ
Sisteme iletilen emirler, dört farklı geçerlilik süresine sahip olabilir.
-
Günlük
Pay Piyasasındaki bütün pazarlarda aksi belirtilmedikçe girilen her emir, girildiği gün boyunca geçerlidir ve işlem görmezlerse gün sonunda iptal edilirler.
-
Kalanı İptal Et (KİE)
Fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür.
-
İptale Kadar Geçerli (İKG)
Borsa Birincil Piyasada Değişken ve Sabit Fiyatla Talep Toplama yöntemlerinde halka arz süresinin sonuna kadar geçerli emir girişi mümkündür. Bu geçerlilik türü, talep toplama yöntemiyle halka arzların gerçekleştirildiği birincil piyasada (.HE sıralarında) kullanılacaktır.
-
Tarihli
Fiyat adımı ve fiyat değişme sınırları çerçevesinde geçerli olacakları son tarih belirtilerek Sisteme girilen, işlem görene veya iptal edilene kadar Sistemde geçerliliğini koruyan emirlerdir. Tarihli girilen emirlerin geçerli olabileceği azami süre Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Pay Piyasasında mevcut durumda tarihli emir kullanılmamaktadır.
Emirlerde Maksimum TL Sınırı
Borsamız Pay Piyasası’nda işlem görmekte olan sıralara gönderilen limit, piyasa, piyasadan limite, dengeleyici, kısmi görünme koşullu emirlerde ve kotasyonlarda, maksimum emir değeri sınırı (maksimum TL kuralı) uygulanmaktadır. Bu kurala göre bir sıraya bir seferde yollanan emrin veya kotasyonun TL değeri belirlenen sınırı geçememektedir.
Pay Piyasası genelinde emirlerde ve kotasyonlarda uygulanan maksimum emir değeri sınırı, payların işlem hacmi, piyasa değeri gibi likidite durumunu ifade eden göstergeler kullanılarak farklılaştırılmaktadır.
Buna göre yapılan gruplamada tüm paylar temelde günlük ortalama işlem hacmi ve piyasa değeri ile yapılan sıralamaya dayanarak 6 farklı gruba ayrılmış ve her grup için farklı bir maksimum emir değeri belirlenmiştir.
- Grup 1. Maksimum emir değeri 10 milyon TL.
- Grup 2. Maksimum emir değeri 7,5 milyon TL.
- Grup 3. Maksimum emir değeri 5 milyon TL.
- Grup 4. Maksimum emir değeri 2,5 milyon TL.
- Grup 5. Maksimum emir değeri 1 milyon TL.
- Grup 6. Maksimum emir değeri 0,5 milyon TL.
Maksimum emir değeri Varantlar için 250 bin TL ve sertifikalar için 1 milyon TL olarak uygulanır.
Tüm Borsa Yatırım Fonları (.F), Gayrimenkul Yatırım Fonu Katılma Payları (.F1), Girişim Sermayesi Yatırım Fonu Katılma Payları (.F2) ve Gayrimenkul Sertifikaları (.G) için maksimum emir değeri 5 milyon TL olarak uygulanır.
Emtia sertifikaları için maksimum emir değeri 1 milyon TL olarak uygulanır.
Temerrüt ve Resmi Müzayede sıraları için maksimum emir değeri 2,5 milyon TL, birincil piyasada (.BE) 500.000 TL olmakla beraber Pay Piyasası Bölümü tarafından satışı/alışı talep edilen miktara göre farklı belirlenebilir.
Halka Arz Sıraları’nda(.HE) Maksimum Emir Büyüklüğü Pay Piyasası Direktörlüğü tarafından belirlenir.
Yeni Pay Alma Hakkı Kuponlarının (.R) maksimum emir değeri ilgili pay sırasının maksimum emir değeri ile aynıdır.
Orta nokta emirlerinin, ağırlıklı ortalama fiyat (AOF) emirlerinin ve özel işlem bildiriminin sınırlarında bu kurala bağlı bir değişiklik yapılmamıştır.
[box type=”shadow” align=”” class=”” width=””]Bu Makale, Borsa İstanbul web sitesinden alınmıştır…[/box]
